Książka. Na środkowym pasie latem trawa była wysoka

U podstaw projektu, realizowanego najpierw w ramach stypendium twórczego miasta Wrocławia w 2022 roku, którego efektem stała się książka wydana przez Wydawnictwo Warstwy w 2024 roku, leży myślenie o autostradzie jako o inspirującym zjawisku kulturowym, mogącym rzucić ciekawe światło na nasze postrzeganie samych siebie i miejsce w historii, w jakim się znajdujemy. O drogach, zwłaszcza o autostradach, zwykło się myśleć jako tranzytach łączących ze sobą poszczególne punkty. Tymczasem autostrada to konkretny betonowy, fizycznie na stałe obecny w danej przestrzeni twór, wokół którego żyją ludzie z niewidocznymi, ale na równi organizującymi przestrzeń przeżyciami i emocjami. Autostrada to także część dziejów danego regionu, a A4 stanowi szczególny rozdział historii, zwłaszcza jej dolnośląski fragment – oś projektu. W ramach badań, licznych kwerend i wywiadów w Polsce i w Niemczech (Archiwum Państwowe, IPN, Archiwum Federalne, prasa, biblioteki, zbiory prywatne) odkryłam jej złożoną historię. Zaczęłam dostrzegać cechy odróżniające tą zakotwiczoną w lokalnym kontekście trasę od amerykańskiego mitu drogi jako kwintesencji wolności. Dotarłam do historycznych materiałów z czasów III Rzeszy, do niezwykłych fotografii, map, planów i opowieści osób z Dolnego Śląska o wycieczkach „na autostradę” w latach 60. i 70. czy do projektów badawczych dotyczących zwierząt wokół autostrady. Sama zaczęłam wybierać się na podobne wycieczki — fotografować otoczenie autostrady i wsłuchiwać się w mieszające się przy niej dźwięki. Fascynujące okazało się dla mnie, że kojarzona z porządkiem i organizacją autostradowa trasa skrywa w sobie tyle sprzecznych treści i wspomnień. W tym kontekście autostrada A4 jest więc namacalnym dowodem społecznych i kulturowych przemian, rozgrywających się na wielu płaszczyznach. Efektem moich działań jest artystyczna kompilacja archiwaliów i własnych zdjęć, które dopełniają napisane przeze mnie eseje. Pojawiają się w niej zarówno fotografie dużych wydarzeń, jak i tych mniejszych –mikrohistorii, teksty śledzą powiązania między nimi. Celem tego kilkuletniego projektu było odkrywanie twórczego i artystycznego potencjału archiwaliów, przesunięcie autostrady A4 z porządku utylitarnego do artystyczno-kulturowego. Odkrycie jej jako miejsca, a nie tylko przestrzeni pomiędzy i stworzenie o nim na wpół prawdziwej, na wpół fikcyjnej opowieści.

Agata Ciastoń

Na środkowym pasie latem trawa była wysoka

Wydawnictwo Warstwy, 2024

Redakcja i korekta: Dawid Skrabek

Projekt graficzny i skład: Joanna Jopkiewicz | Grupa Projektor

Edycja zdjęć: Krzysztof Krzysztofiak

Druk i oprawa: Argraf

Projekt „Od bundesautobahn 4 do autostrady A4 i z powrotem”, którego zwieńczeniem jest książka Na środkowym pasie latem trawa była wysoka, został zrealizowany w 2022 roku ze środków pochodzących ze stypendium Miasta Wrocławia dla osób zajmujących się twórczością artystyczną oraz upowszechnianiem kultury.

Media o projekcie:

Podcast Format na głos odcinek 2.

Tekst w piśmie Format nr 90

Rozmowa w Radio Wrocław Kultura